HOE JE EEN SYSTEEM MET SURROUNDGELUID OPZET

Meerkanaals audio, van stereo tot surround, creëert een ruimtelijk gevoel door verschillende geluiden uit verschillende luidsprekers te leveren. De meeste muziek wordt in stereo opgenomen en gemixt. Dat betekent dat de instrumenten met een stereomicrofoon zijn opgenomen, tijdens het mixproces in een stereopanorama zijn geplaatst, of allebei.

Het surroundgeluid is in principe hetzelfde. Het kan live worden opgenomen met een aparte microfoon voor elk surroundkanaal, maar in de praktijk wordt surroundgeluid voor films, series en games vaak op dezelfde manier gemixt als een stereomix: door afzonderlijke geluidsbronnen in een surroundpanorama te plaatsen.

Waarom een surroundgeluidssysteem?

Als het goed wordt uitgevoerd, kan een geluidstechnicus een stereo-opname maken die, wanneer deze wordt afgespeeld op een goed gepositioneerde stereo-opstelling, je meesleept in een geluidsbeeld waarin de instrumenten verspreid staan over en zelfs voorbij de fysieke plaatsing van de luidsprekers. Als het goed wordt gedaan, voelt het alsof je favoriete muzikant recht voor je staat.

Surroundgeluidssystemen tillen het meeslepende gevoel naar een hoger niveau door een geluidsbeeld te creëren dat niet alleen voor je staat, maar de hele kamer vult. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het feit dat, waar het menselijk zicht beperkt is tot een brede hoek voor onze ogen, het menselijk gehoor geluid rondom en boven ons oppikt.

Terwijl de belangrijkste actie in een filmscène zich vaak op het scherm voor ons afspeelt, worden belangrijke geluiden, zoals het gesuis van een kogel of een stem buiten beeld, vaak buiten ons gezichtsveld gehoord - net als in het echte leven.

Om een achtervolgingsscène authentieker te laten klinken, bevat een film die is gemixt met surroundgeluid niet alleen de geluiden die de bestuurder door de voorruit ziet, maar ook de geluiden van auto's die langs de zijkanten razen of van achteren dichterbij komen.

Een stereoluidsprekeropstelling kan alleen de illusie wekken dat de geluiden afkomstig zijn van de dingen die je op het scherm ziet. Wanneer je echter luidsprekers en componenten van goede kwaliteit combineert met een ruimte die is ontworpen voor geweldige audio, ervaar je een stereoveld dat veel verder reikt dan de fysieke plaatsing van de luidsprekers. Stereo biedt echter nog steeds beperkte mogelijkheden om meeslepend geluid te leveren.

Aangezien de meeste hedendaagse films surroundgeluidmixen bevatten, is het heel verstandig om voor je thuisbioscoopopstelling verder te kijken dan stereoluidsprekers.

Om het je gemakkelijker te maken om surroundluidsprekers te kiezen, leggen we in dit artikel uit wat je nodig hebt en waarom. Laten we beginnen.

Voorluidsprekers

Zoals gezegd vindt aan de voorkant van je systeem het grootste deel van de actie plaats. Normaal gesproken worden de luidere geluiden, zoals explosies, opgevangen door de linker- en rechtervoorkanalen. Daarom is het verstandig om in deze situaties een paar staande luidsprekers te overwegen, aangezien hun fysieke formaat van nature een groter geluid produceert. Maar een paar kwalitatief goede boekenplankluidsprekers kan ook goed werken, vooral in combinatie met een subwoofer (dat is de ‘.1’ in een 5.1-opstelling).

In werkelijkheid zijn de beste voorluidsprekers afhankelijk van een aantal factoren. Als je een kleine kamer hebt of het volume liever laag houdt, zijn kleinere vloerstaande luidsprekers of boekenplankluidsprekers wellicht de beste keuze. Als je echter een grote ruimte hebt die je met een rijk geluid wilt vullen, raden wij grote vloerstaande luidsprekers aan. En als je de volledige, kamerschuddende ervaring wilt, zoals de filmmakers het bedoeld hebben, voeg dan een subwoofer toe.

De centerspeaker

Meestal worden dialogen in een film precies in het midden gemixt, vooral als ze op het scherm plaatsvinden. Met een speciale centerspeaker kunt je zelf bepalen hoe luid de dialogen klinken. Bij sommige films zijn de dialogen mogelijk zachter dan je wilt, maar met een aparte centerspeaker kun je het volume van alleen dat kanaal aanpassen via je surroundversterker. De meeste centerspeakers zijn speciaal ontworpen voor de weergave van dialogen, maar ze verbeteren ook alles wat tijdens het postproductie-mixproces naar het middenkanaal wordt gestuurd.

De centerspeaker speelt de geluiden af die eigenlijk uit het midden van de actie op het scherm moeten komen. Idealiter plaatst je deze luidspreker dus precies in het midden van het scherm. Dit is mogelijk als je over een projectiescherm beschikt, maar de meeste mensen hebben een flatscreen-tv. In dat geval is de enige optie om de centerspeaker net onder of boven de tv te plaatsen. Om het geluid zo dicht mogelijk bij de actie te brengen zijn de meeste speciale center speakers ontworpen om horizontaal te worden geplaatst.

Je kunt een centerspeaker eventueel vervangen door een kleine boekenplank- of muurluidspreker, maar een speciale centerspeaker levert doorgaans helderdere, krachtigere dialogen.

Surroundluidsprekers

Elk luidsprekersysteem voor surroundgeluid heeft minimaal één paar surroundluidsprekers. Deze luidsprekers reproduceren de audio-informatie die het geluidsbeeld rondom de luisterpositie uitbreidt, met name naar achteren en opzij.

Houd er rekening mee dat de terminologie voor surroundgeluid verschilt, afhankelijk van de systeemconfiguratie. Terwijl een 5.1-systeem slechts één paar surroundkanalen heeft, heeft een 7.1-systeem (en hoger) minimaal twee paar surroundluidsprekers, zoals een paar surroundluidsprekers aan de zijkant en een paar surroundluidsprekers aan de achterkant.

Surroundluidsprekers hoeven doorgaans geen hele lage frequenties weer te geven. Daarom zijn ze vaak compacter van formaat. Ze moeten echter wel presteren als het gaat om de hoge en middenfrequenties, omdat deze de frequenties zijn die het menselijk oor gebruikt om richting en ruimte-informatie te bepalen.

De subwoofer

Een subwoofer reproduceert de laagste frequentiegeluiden die de luisteraar daadwerkelijk kan voelen. Van explosies die de kamer doen schudden tot de trillingen van een aardbeving: een subwoofer is een essentieel onderdeel van elk geweldig systeem met surroundgeluid.

Als het om een subwoofer gaat – of subwoofers als je een .2-opstelling hebt – is de plaats waar je hem in de kamer plaatst niet zo belangrijk als de andere luidsprekers. Dat komt doordat het menselijk oor niet in staat is om de precieze locatie van de laagfrequente geluiden die door een subwoofer worden geproduceerd, te bepalen. Er zijn echter verschillende meningen over waar je je subwoofer het beste kunt plaatsen. Sommigen raden aan om hem dicht bij een van de voorste luidsprekers te plaatsen, terwijl anderen voorstellen om hem in een hoek te plaatsen om de lage frequenties te versterken (hoewel dit kan leiden tot onaangename 'boemende' bassen). Wij raden aan om te experimenteren om te zien wat de beste locatie in jouw kamer is.

Kijk voor meer informatie naar ons komende artikel waarin alles wordt uitgelegd wat je moet weten over subwoofers.

Moet ik luidsprekers aan de achterkant of aan de zijkant installeren?

Het korte antwoord is: dat hangt af van je kamer en je surroundopstelling.

In een ideaal surroundsysteem worden de luidsprekers rondom en boven de luisterpositie geplaatst, zodat ze elke hoek bestrijken. Dit is wat meeslepende formaten zoals Dolby Atmos doen, waarbij in professionele bioscopen tientallen kanalen worden gebruikt en in thuisopstellingen twaalf of meer kanalen.

Maar in een 5.1-systeem (of 5.0 als je geen subwoofer hebt) zijn er slechts twee surroundkanalen en dus ook maar twee surroundluidsprekers. Alle geluiden die 'rond' de luisterpositie gaan, worden via deze twee kanalen afgespeeld. Hoewel 5.1-geluidsmixen bedoeld zijn om op 5.1-systemen te worden afgespeeld, maakt het nog steeds uit waar je de luidsprekers plaatst. Een mengpaneel voor filmgeluid (ook wel sound stage genoemd) is vaak een bijna ideale luisterruimte, of in ieder geval veel beter dan de meeste ruimtes die voor thuisbioscopen worden gebruikt. Dit betekent dat er niet één juiste plaatsing is voor je surroundluidsprekers. Sommige zullen goed klinken en andere niet.

Je zou kunnen zeggen dat de ideale plaatsing voor surround-luidsprekers in een 5.1-systeem ergens tussen de zijkant en de achterkant ligt – met andere woorden, in de hoek. In de praktijk is de ideale positie voor je kamer een positie die goed klinkt, maar niet in de weg zit van andere activiteiten waarvoor de kamer gebruikt wordt.

In een 7.1-systeem moeten de zijluidsprekers echter aan de zijkanten van je luisterpositie worden geplaatst, terwijl de achterluidsprekers erachter moeten worden geplaatst.

Als je geen ruimte achter je luisterpositie hebt, kun je de achterluidsprekers ook in de muur of het plafond installeren. Lees verder voor meer details.

Hoe ver moet ik de speakers uit elkaar plaatsen?

Als je je luidsprekkers te dicht bij elkaar of te dicht bij de luisterpositie plaatst, zal het gevoel van ruimte en beweging beperkt en teleurstellend zijn. Als je de luidsprekers echter te ver uit elkaar plaatst, hoor je 'gaten' in het geluid, wat van invloed is op het algehele meeslepende geluid. Om het beste geluid te krijgen kun je proberen de afstand tussen de luidsprekers te variëren, evenals de afstand tussen de luidsprekers en je luisterpositie.

Om dit te ervaren kun je proberen een set stereoluidsprekers naast elkaar te plaatsen en een opname af te spelen die normaal gesproken een breed stereobeeld heeft, zoals OK Computervan Radiohead. Je zult merken dat het stereobeeld instort en het gevoel van ruimte en breedte verdwijnt in wat effectief dicht bij een enkelkanaalsweergave (ook wel mono genoemd) ligt. Hetzelfde gebeurt als je je surroundluidsprekers naast elkaar plaatst; je verliest het ruimtelijke gevoel.

Wat is dan de ideale afstand? Dit hangt af van je luidsprekers en de grootte en het ontwerp van je kamer. Wij raden je aan om te experimenteren met je surroundgeluidsopstelling totdat je de beste configuratie voor je specifieke kamer hebt gevonden.

Als je luidsprekers gebruikt die een wijde verspreiding mogelijk maken, zoals die van DALI, hoef je de luidsprekers niet naar de luisterpositie te richten. In feite zal dit een onnodig heldere toonbalans opleveren, terwijl het geluidsbeeld minder diffuus wordt en het gevoel van onderdompeling afneemt.

Hoe hoog moeten achterste surroundluidsprekers worden geplaatst?

De juiste hoogte voor surroundluidsprekers is een andere veelgestelde vraag onder liefhebbers van thuisbioscopen. Sommigen zullen je vertellen dat je ze zo hoog moet tillen dat ze over je hoofd heen 'schieten' als je zit. Het is belangrijk om ze niet direct op de luisterpositie te richten, omdat hierdoor een deel van de diffuse en meeslepende eigenschappen van het geluid verloren kan gaan. Bij DALI adviseren wij je echter om je luidsprekers zo te plaatsen dat de tweeters zich, indien mogelijk, op oorhoogte bevinden en dat je de luidsprekers iets voorbij de luisterpositie richt.

Hetzelfde geldt voor luidsprekers die onder of boven oorhoogte zijn geplaatst. Je moet altijd experimenteren om de optimale hoek en plaatsing te vinden, terwijl je niet moet vergeten dat diffuus geluid de sleutel is tot geloofwaardig surroundgeluid - en dat te veel direct geluid de illusie kan verpesten.

Vloerstaande luidsprekers of staande luidsprekers zijn geweldig voor kamers met een achterwand, maar wat als je je thuisbioscoop wilt installeren in een open woonruimte zonder muur tussen bijvoorbeeld de woonkamer en de keuken? Wil je echt vloerstaande of staande luidsprekers (en dan hebben we het nog niet eens over al die bekabeling) in het midden van de kamer?

De oplossing zou kunnen zijn: plafondluidsprekers ...

Kunnen luidsprekers voor surroundgeluid in het plafond worden geplaatst?

Ja, absoluut. Hoewel plafondluidsprekers vaak worden gebruikt als hoogteluidsprekers in systemen met Dolby Atmos, DTS:X en Auro-3D, kunnen ze ook worden gebruikt als achterluidsprekers in andere surroundconfiguraties.

Als het plaatsen van achterluidsprekers op de vloer geen optie is, kun je geweldige resultaten krijgen met plafondluidsprekers of luidsprekers die zich vlakbij het plafond bevinden.

Afhankelijk van de afstand tot de zijwanden en het plafond, kun je beter muurinbouwluidsprekers of luidsprekers met muurbeugel aan de zijkanten van je luisterpositie gebruiken in plaats van plafondluidsprekers. Houd er rekening mee dat je een samenhangend surroundgeluidsveld probeert te creëren, zonder gaten en openingen, waarbij geen enkele luidspreker de meeslepende ervaring domineert.

Voor het beste resultaat raden we je aan een professionele installateur in te huren voor de beste mogelijke plaatsing. Het is geen grap om gaten in de muren of het plafond te dichten als je erachter komt dat je op de verkeerde plek hebt geïnstalleerd. Voor extra flexibiliteit kun je kiezen voor plafondluidsprekers met richtingscontrole. Zo kun je het geluidsveld nauwkeurig afstemmen, zelfs na de installatie.

Hoe luid moeten surroundluidsprekers zijn?

Deze vraag komt vaak voor. Zoals bij veel andere vragen over luidsprekers en geluid is het antwoord: dat hangt ervan af. Een goed beginpunt is om ervoor te zorgen dat de voorste en middelste luidsprekers duidelijk te horen zijn. Dit zijn waarschijnlijk de belangrijkste luidsprekers in een surroundsysteem. Als de surroundluidsprekers te luid klinken vanuit de luisterpositie, kunnen ze de midden- en hoofdkanalen overstemmen, wat resulteert in een verwarrend surroundbeeld.

Surroundontvangers en -versterkers bevatten meestal een vorm van automatische installatie of kamercorrectie. Dit is een geweldige manier om de beginniveaus in te stellen, maar vergeet niet om de fijnafstelling met je oren uit te voeren voor de beste resultaten voor jouw specifieke opstelling.

Hoe weet je of je kamer een goede akoestiek heeft?

De maatstaf voor een goede akoestiek van een kamer is de nagalmtijd. Galm ontstaat wanneer geluid van harde oppervlakken in een kamer weerkaatst en langzaam wegsterft. Een kamer met een goede akoestiek zou daarom een lage nagalmtijd moeten hebben.

Hier is een eenvoudige manier om de nagalmtijd in je kamer te testen: klap gewoon in je handen of praat hard bij elke luidspreker in je systeem. Als je een sterke echo hoort, moet je je akoestiek optimaliseren. Tenzij je over een hele grote kamer beschikt, zul je vrij korte echo's horen, die klinken alsof je met je handen klapt en een liniaal over de rand van een tafel laat trillen.

Als je kamer groot en spaarzaam gemeubileerd is, met veel harde, parallelle oppervlakken, kan het een uitdaging zijn om de ideale akoestische omgeving te creëren. In een kleinere kamer met een zachte bank, een tapijt en een boekenkast is het misschien voldoende om de boel een beetje anders in te richten en een plant of twee neer te zetten. Dit is een voorbeeld van een eenvoudige akoestische correctie.

Wat is akoestische correctie precies?

Alle soorten materialen die geluidsgolven absorberen, reflecteren of verspreiden, kunnen onder akoestische correctie vallen. Op akoestisch gebied omvat dit alles van zachte kussens en banken tot boekenkasten, planten en mensen. Zware gordijnen worden vaak gebruikt om het geluid in een kamer te verbeteren, maar ze zijn ook goed om licht buiten te houden en schittering op een tv of projectiescherm te verminderen. Om te beseffen hoe belangrijk deze alledaagse objecten zijn voor het geluid van een kamer kun je ze allemaal verwijderen en luisteren naar het verschil ... of je kunt ons op ons woord geloven.

Bekijk ons artikel Hoe verbeter je de akoestiek in een kamer voor meer informatie.

Een opmerking over digitale kamercorrectie

De meeste moderne surroundversterkers en -ontvangers zijn voorzien van ingebouwde algoritmen voor digitale kamercorrectie. Met behulp van een kalibratieproces met een meegeleverde meetmicrofoon kun je met digitale kamercorrectie snel en eenvoudig een goed surroundgeluid creëren.

Digitale kamercorrectie heeft echter zijn beperkingen en het kan zijn dat je niet de beste resultaten krijgt die je had verwacht. Beschouw het als een startpunt en wees niet bang om de locatie van je surround-luidsprekers en/of de akoestiek van de kamer aan te passen op basis van wat je hoort. Niet vergeten: als het goed klinkt, is het goed.